هبیتات با حضور کارشناسان داخلی و بینالمللی به برگزاری کارگاه‌های «شهر پایدار» پرداخت
دفتر هبیتات تهران- دفتر برنامه اسکان بشر ملل متحد (هبیتات) در ایران در تاریخ 19 و 20 شهریورماه دو کارگاه با عنوان «شهر پایدار» و با حضور کارشناسان داخلی و مدعو دفتر برگزار کرد. این کارگاهها در حاشیۀ ششمین دوره جشنواره بینالمللی فیلم سبز – که همزمان با تهران در 31 استان دیگر برقرار است- در محل مؤسسه فرهنگی هنری صبا برگزار شد.
سارا حبیبی، دکترای برنامهریزی شهری، در ابتدای نخستین روز کارگاه با اشاره به این که این کارگاه به دو موضوع کلی دستورکار جدید شهری و برنامه مشترک شهرهای سبزتر می‌پردازد، گفت: ایده همکاری با جشنواره فیلم سبز از وجود محورهای مشترک میان فعالیت‌های هبیتات و جشنواره شکل گرفت. این همکاری مشترک می‌تواند زمینه‌ای فراهم نماید تا افرادی که هم در حرفه شهرسازی و هم فیلمسازی یا حوزه‌های مرتبط مشغول به کار هستند بتوانند از آن استفاده کنند.
عکاس: سحر قریببرنامهریز منطقه‌ای و شهری دفتر هبیتات تهران به سابقه کنفرانسهای هبیتات 1 و 2 اشاره کرد و توضیح داد: در سال ۱۹۷۶در پی زنگ خطری که رشد بدون کنترل و سریع شهری به ویژه در کشورهای درحال‌توسعه به صدا درآورد، مجمع عمومی سازمان ملل فراخوان برگزاری اولین کنفرانس در زمینۀ سکونتگاههای انسانی را مطرح کرد. در این کنفرانس که در ونکوور کانادا برگزار شد به رشد سریع شهرنشینی و مهاجرت از روستاها به شهرها تأکید شد. کنفرانس دوم در سال 1996 در استانبول ترکیه برگزار شد و ارزیابی میزان پیشرفت بیست سال گذشته را دنبال نمود. در پی کنفرانسهای هبیتات یک و دو، کنفرانس سوم شکل گرفت و موضوع مسکن و توسعۀ پایدار شهری را در دستور کار خود قرار داد. این کنفرانس با مشارکت تمامی دولتهای عضو سازمان ملل متحد و ذینفعان در سال ۲۰۱۶ در شهر کیتو اکوادور برگزار و منتج به تصویب دستورکار جدید شهری شد.
حبیبی افزود: تا سال ۲۰۵۰ جمعیت شهری دوبرابر میشود و ما نیاز داریم به چالش‌های آن پاسخ دهیم. وی تأکید کرد که نباید به شهرنشینی به شکل منفی نگاه کنیم و باید به دنبال بهره‌گیری از فرصت‌ها و مزایای آن باشیم.
ایزابل وتزل هماهنگ‌کننده برنامۀ شهرهای سبزتر – که مشارکتی است میان برنامه محیط زیست و برنامه اسکان بشر ملل متحد- با اشاره به محورهای اصلی این برنامه گفت: این محورها شامل شهرهای تاب‌آور و بهره‌ور از منابع کافی، حمل‌ونقل پایدار و مدیریت پسماند و فاضلاب است. وتزل با بیان اینکه افزایش رشد جمعیت و شهرها نیاز به استفاده از وسایل حمل‌ونقل به منظور جابه‌جایی جمعیت در مسیرهای مختلف شهری و برون‌شهری را افزایش خواهد داد، گفت: برنامهریزی برای حمل‌ونقل پایدار به عنوان یکی از خدمات پایه شهری از اهمیت بالایی برخوردار است. هر دو آژانس ملل متحد در تمامی زمینه‌های این همکاری مشترک حضور فعال دارند، اما در برخی موارد رویکرد آنها نسبت به مسائل مختلف، متفاوت است. وی ادامه داد: به عنوان مثال، در بخش حمل‌ونقل پایدار، برنامه اسکان بشر ملل متحد روی برنامهریزی حمل‌ونقل‌محور با استفاده از یکپارچه‌سازی کاربری اراضی تمرکز دارد، و برنامه محیط زیست ملل متحد روی ارتقا و ترویج سوخت‌ها و وسایل نقلیه پاک‌تر تأکید دارد.
وتزل با بین اینکه امروزه مناطق شهری، سکونتگاه غالب جامعه بشری و مرکز توسعۀ انسانی و اقتصادی هستند، ادامه داد: بیش از ۵۰ درصد از جامعۀ بشری در شهرها زندگی میکنند و انتظار می‌رود درصد جمعیت شهری تا سال ۲۰۵۰ میلادی به ۷۰ درصد افزایش یابد؛ این در حالی است که شهرها تنها سه درصد از مساحت کره زمین را اشغال کرده‌اند.
وی همچنین یادآور شد: شهرها مصرف کننده ۷۵ درصد منابع طبیعی زمین و تولیدکننده 60 تا 80 درصد گازهای گلخانه‌ای و ۵۰درصد پسماند جهانی هستند؛ شهری‌شدن بدون برنامهریزی و با مدیریت ضعیف، تأثیرات منفی روی جامعه و محیط زیست خواهد داشت. هدف از این برنامۀ همکاری مشترک، جریان‌سازی دیدگاه محیط‌زیستی در سیاست‌سازی شهری و تقویت نقش ارتباطات محلی-جهانی در مورد مسائل محیط زیست است.
وی تأکید کرد: شهرهای جهان تا سال ۲۰۲۵ میلادی تولیدکننده ۲٫۲میلیارد تن پسماند جامد خواهند بود که این مقدار در سال ۲۰۱۲ میلادی برابر ۱٫۳میلیارد تن بوده است. افزایش نرخ تولید پسماند در کشورهای کم درآمد بیش از دو برابر خواهد بود. همچنین مدیریت فاضلاب با توجه به ظرفیت محدود و پیچیدگی‌هایش جزء چالش‌هایی است که شهرها با آن رو به رو خواهند بود. مصرف آب آلوده نیز به دلیل عدم مدیریت فاضلاب مناسب، تهدیدی جدی برای سلامت جامعه است.
ارائۀ آخر این کارگاه به محسن ارژنگ، مدیرعامل مؤسسه مطالعات و برنامهریزی شهرهای سبزتر، اختصاص داشت. آقای ارژنگ به اصول و چشم‌اندازهای این مؤسسه در راستای ایجاد شهرهای سبز اشاره داشت و علاوه بر معرفی پروژۀ پیاده شده در شهر ارومیه، به بهترین تجربه‌های جهانی در این زمینه پرداخت.
دومین کارگاه در روز دوشنبه ۲۰ شهریور با حضور سیامک مقدم، رئیس دفتر هبیتات تهران، با تمرکز بر مبحث «تاب‌آوری شهری» برگزار شد. کارشناسان داخلی و مدعو دفتر هبیتات در این کارگاه عبارت بودند از دکتر مهمت امین اکدوغان کارشناس زلزله از ترکیه، دکتر سولماز حسینیون دکترای طراحی شهری، مهرداد زاهدیان کارگردان و ایزابل وتزل از دفتر مرکزی هبیتات.
سیامک مقدم، رئیس دفتر هبیتات تهران، با اشاره به فعالیت‌های جاری دفتر هبیتات در ایران، به طور ویژه از کنفرانس هبیتات 3 که در سال 2016 در اکوادور برگزار شد یاد کرد و ادامه داد: یک سال پیش از این کنفرانس، دفتر هبیتات کمپینی راه‌اندازی کرد که بسیار مؤثر واقع شد. این کمپین جهت آگاهی از ویژگی‌های شهر دلخواه مردم ایران با همکاری جوانان ایرانی متخصص و صاحبنظر در این حوزه آغاز شد. رویکرد ما در این خصوص نه انتقادی، بلکه ایجابی و پیشرو بود. فعالیت یک‌ساله این کمپین در نهایت به رونمایی از کتابچه «شهر دلخواه ایرانیان» در کنفرانس هبیتات 3 منتهی شد که نسخۀ فارسی این کتابچه نیز هم اکنون از طریق وبسایت هبیتات قابل دسترس است.
مهمت امین اکدوغان، دکترای زلزله و کارشناس ارشد سکونتگاههای انسانی دفتر هبیتات تهران، به کوتاه بودن حافظۀ مردم در مورد یادآوری بلایای طبیعی اشاره کرد و گفت: گاهی این فراموش‌کردن برای روحیۀ ما خوب است اما به یاد بیاورید که تقریباً هر ده سال یکبار شاهد زلزله بزرگی در کشور ایران هستیم. زمانی که مردم چنین ذهنیتی داشته باشند، خودشان را برای بلایای طبیعی آماده خواهند کرد.
وی در خصوص بررسی های انجام شده بر خسارات ناشی از سوانح طبیعی از سوی سازمان ملل گفت: خساراتی که مستقیماً ناشی از سیل، زلزله و غرق شدن بودهاند در قرن گذشته در حدود 2.5 تریلیون تخمین زده شده اند.
اکدوغان درباره معنی «تاب آوری» گفت: تاب‌آوری به معنای توانایی هر سیستم شهری برای جذب تأثیرات و احیاء سریع پس از استرس‌ها و شوک‌های احتمالی وارد شده بر سیستم و حفظ عملکرد شهری است. یک سیستم باید بتواند در یک زمان مشخص مقاومت کند، انعطاف‌پذیری داشته باشد و به حالت اولیۀ خودبازگردد. البته زمانی که در مورد تاب‌آوری صحبت میکنیم فقط به زلزله یا سیل محدود نمی‌شویم، چرا که بیش از هشتاد مورد بلایای طبیعی و غیرطبیعی داریم.
او با اشاره به اهمیت حفظ ثروت‌های طبیعی برای نسل آینده توضیح داد: باید تلاش کنیم ساختمان‌هایی بسازیم که بیش از ۵۰۰ سال عمر داشته باشد و آنها را به نسل آینده تحویل دهیم. ساختمان‌هایی که در کشورهای مختلف بیش از هزارسال قدمت دارند با بتون یا آهن ساخته نشده‌اند بلکه مصالح بومی منطبق با شرایط اقلیمی و فرهنگی به کار گرفته شده است.
اکدوغان درباره نقش سه عامل محیطزیست، اقتصاد و جامعه در ساخت شهر گفت: در دنیا برای شکل‌گیری شهرها همواره این سه عامل لازم و ملزوم یکدیگر بودهاند؛ اگر شهری پایدار می‌خواهیم باید در ابتدا سیستم اقتصادی خوبی پایه‌ریزی کنیم، سپس به توانمندی اجتماعی بپردازیم و در عین حال به محیطزیست توجه داشته باشیم. وی همچنین در راستای ساخت شهری تاب‌آور به پنج بعد حیاتی و وابسته به یکدیگر اشاره کرد و آنها را ابعاد فضایی، فیزیکی، سازمانی، عملکردی و نهایتاً زمانی برشمرد.
در ادامه مهرداد زاهدیان، مستندساز فعال در حوزۀ شهری، با پخش فیلم «تهران چند درجه ریشتر» به کارگردانی پیروز کلانتری و نمایش عکس‌هایی از شهرهای قدیم ایران به تغییر ساختار شهرها در دوره‌های تاریخی اشاره و از عدم توجه به مفهوم توسعه پایدار در این دگرگونی‌ها سخن گفت.
ایزابل وتزل در ادامۀ کارگاه درباره بحث تاب‌آوری گفت: با افزایش جمعیت در مناطق شهری، هر روز شهرها با شوک‌ها و تنش‌های جدید و پیچیده‌تری مواجه‌اند. این در حالی است که مدیریت خطر بلایا و تأثیرات تغییر اقلیم مدت مدیدی بخش مهمی از تمرکز تاب‌آوری شهری بوده است. رویدادهای اخیر در سراسر دنیا نشان می‌دهد که چگونه بحران‌های اقتصادی، شیوع بیماری‌های همه‌گیر و شهری‌شدن بدون کنترل، می‌تواند بر روی توانایی رشد پایدار و خدمات‌رسانی به شهروندان تأثیرگذار باشد، لذا نیاز به تاب‌آوری برای حرکت به سوی توسعه پایدار نیازی ضروری است.
رشد جمعیت، افزایش نرخ مهاجرت و تغییرات اقلیمی تأثیرات چشمگیری بر شهرها دارد؛ به این معنی که ما به نقطه عطف ایمنی شهرها در سراسر دنیا نزدیک می‌شویم. امروزه نیازمند سرمایه‌گذاری برای شهرهایمان و ساکنانش هستیم.
او ادامه داد: تاب‌آوری شهری گامی فراتر از روش‌های سنتی به منظور «کاهش خطرات» بر می‌دارد، و با نگاهی رو به جلو، مدلی چندبخشی، چند بلایی و چند ذینفعی را با در نظرگیری تمامی پیچیدگی‌ها و ارزش‌های منحصر به فرد شهرها و استقلال ذاتی هر بخش از سیستم شهری ارائه می‌دهد. اهمیت بحث تاب‌آوری به این دلیل است که در زمان وقوع سوانح، جان افراد، دارایی‌ها و تضمین ارائه خدمات به آنها به خطر می‌افتد.
وتزل درباره اهداف اصلی برنامه توضیح داد: برنامههای تاب‌آوری شهرها در ایران بایستی منجر به درگیر کردن تمامی ذینفعان به منظور رویارویی با چالش‌ها و فرصت‌های ساخت شهر تاب‌آورتر گردد. همچنین گسترش همکاری در تمامی سطوح و وارد کردن تاب آوری به برنامه‌ها و سیاستهای جدید و موجود و تعریف معیارهای اولویت‌دهی منجر شود.
او ادامه داد: برنامههای تاب‌آوری بایستی موجب افزایش آگاهی عمومی و جلب مشارکت جامعه محلی گردد و موجب افزایش تعهدات در سطح حکومتی گردد.
وتزل افزود: مفهوم اقتصاد سبز به ما می‌گوید که چطور بهره‌وری را در شهرها افزایش دهیم. کاهش گازهای گلخانه‌ای نگاه زیست‌محیطی است که این برنامه نسبت به شهرها دارد. اشتغال و اقتصاد شهری هم از دیگر اهدافی است که این برنامه با مدیریت انرژی، آب، غذا و پسماند در پیش گرفته است.
در ادامۀ کارگاه سولماز حسینیون، دکترای طراحی شهری و کارشناس مدعو دفتر هبیتات، با اشاره به بحث زلزله و جدی نگرفتن آن گفت: ما نسبت به سیستم شهری بی‌توجه هستیم، به این دلیل امروز بحث تاب‌آوری مهم شده است چرا که نگاه از بالا به پایین از بین رفته است و همه آگاه هستند که مسائل به شکل یک سیستم است. تاب‌آوری مفهومی است که به عنوان یکی از دیدگاه‌های نوین برای پاسخ گویی به تغییرات پیش‌بینی نشده، نیازها و پیچیدگی‌های روزافزون کشورها، شهرها، روستاها، محیط‌های طبیعی و نظام‌ها و ابعاد پیچیده چند وجهی آنان مطرح شده است.
حسینیون تأکید کرد: در دیدگاه تاب‌آوری تفکر و نگرش چندمقیاسی اهمیت زیادی دارد و همواره مقیاس‌های بالاتر و پایین‌تر مقیاس مورد مطالعه نیز می‌بایست مدنظر قرار گیرند. با وجود تفاوت اولویت کشورهای در خصوص چالش‌های تحقق تاب‌آوری و با توجه به نظام‌های فکری جدید، نمی‌توان به صورت جزیره‌ای و مجزا فکر یا اقدام کرد. تمامی شهرها و کشورها بخشی از نظام پیچیده انعطاف‌پذیر هستند و هر رخدادی در یک منطقه، سایر مناطق را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
هر دو کارگاه «شهر پایدار» دفتر هبیتات تهران که در حاشیۀ ششمین جشنواره بینالمللی فیلم سبز ایران برگزار شد، با استقبال علاقمندان و صاحبنظران حوزه‌های شهرسازی و معماری و فعالان محیط زیست برگزار شد و فرصتی مغتنم جهت تبادل نظر و هم‌رسانیِ تجربه‌ها میان سخنرانان و شرکت‌کنندگان فراهم آورد.
